Leerteams

Een onderzoek van Maartje ter Horst van Delden over het leren in leerteams en de invloed daarvan op de samenwerkingscompetentie.

Samen leren loont. Dit is al langer bekend uit verschillende onderzoeken[1]. Samen leren heeft een energetisch effect waardoor lerenden tot een groter gezamenlijk resultaat komen dan bij individueel leren. Bijkomend voordeel is dat door samen te leren mensen ook samenwerken. En samenwerken is een belangrijke vaardigheid. Niet voor niets is deze aangemerkt als één van de 21st century skills[2].

Binnen het primair en middelbaar onderwijs wordt er veel samengewerkt door de leerlingen. Ze werken opdrachten uit, lezen samen lesstof en maken samen presentaties of werkstukken. Deze tendens  heeft zich doorgezet naar het hoger onderwijs op bachelor- en masterniveau.

Bij Hogeschool Utrecht ben ik in aanraking gekomen met leerteams. Als leerteamcoach voor derde- en vierdejaarsstudenten van de bacheloropleiding Ecologische Pedagogiek merkte ik dat een leerteam anders is dan de samenleergroepen die ik kende. In een leerteam wordt veel geleerd, deelnemers voelen zich verantwoordelijk voor de sfeer en de inhoud en ook duurt de samenwerking langer. Voor de afronding van mijn eigen studie Onderwijskunde heb ik onderzocht of mijn praktijkervaringen met het leerteam theoretisch onderbouwd konden worden. Ik heb het leerteam op verschillende punten vergeleken met andere ‘samenleergroepen’. In het tweede deel van mijn onderzoek heb ik in de praktijk onderzocht of samenwerkingsvaardigheden vergroot worden door het leren in een leerteam. Ik kom daar hierna op terug, nu eerst de theorie.

Wat zegt de theorie?

Het leerteam is een vrij nieuwe vorm van een samenleergroep. Het is te vinden als onderdeel van het curriculum van verschillende studierichtingen bij Hogescholen en Universiteiten waar het een grote of minder grote rol heeft. Leerteams bestaan ook als leernetwerken binnen het basisonderwijs waarin medewerkers samen leren.
Voor mijn onderzoek heb ik het leerteam als volgt gedefinieerd: “Een leerteam is een langdurige vorm van samenwerkend leren rond de leervragen van de teamleden, die in een kleine vaste groep op regelmatige basis bijeenkomt, al dan niet begeleid.” (Ter Horst van Delden, 2017, pag. 30). Deze definitie is gebaseerd op de omschrijving van Hogeschool Utrecht (2015) met als toevoeging ‘kleine’. In de praktijk wordt gewerkt met kleine groepen (variërend tussen vier en tien deelnemers) zodat elke deelnemer zijn eigen verantwoordelijkheid kan nemen en niet ‘meelift’ met anderen zoals regelmatig gebeurt in grote groepen[3].

Het leerteam komt voort uit de activerende didactiek, die geënt is op de sociaal-constructivistische leertheorie[4]. Hierbij construeren de lerenden hun eigen kennis waarbij nieuwe kennis wordt geïntegreerd in bestaande kennis. De lerende is zelf actief aan het werk met de nieuwe informatie. In een leerteam wordt coöperatief geleerd. Dit is ook de basis van andere samenleergroepen. Er zijn meer overeenkomsten maar ook verschillen. Ik heb het leerteam op verschillende aspecten vergeleken met andere bekende samenleergroepen. In onderstaande tabel worden deze punten verduidelijkt.

In de tabel worden verschillende samenleergroepen met elkaar vergeleken. CoP staat voor Community of Practice. De kruisjes geven aan wat gebruikelijk is binnen de groepen. Omdat de beschrijvingen van de groepen binnen (onderwijs-) organisaties fluctueren is er de mogelijkheid om iets of iemand toe te voegen aan de groepen. Deze mogelijkheid wordt in de tabel aangeduid als ‘kan’.

Binnen een leerteam wordt coöperatief geleerd. De lerenden dragen zelf verantwoordelijkheid. Een leerteambijeenkomst kan met of zonder deskundige begeleiding plaatsvinden. Inhoudelijk zijn er verschillende mogelijkheden om de leerteambijeenkomsten te vullen: de leeragenda staat centraal, het is mogelijk om casuïstiek te behandelen, er kan uitgegaan worden van een bestaand probleem. Ook ontwikkelt de lerende zich op persoonlijk vlak en kan er gereflecteerd worden op persoonlijke casuïstiek. In theorie kan een leerteam gericht zijn op de toekomst. De tabel laat zien dat het leerteam theoretisch niet alleen een aanvulling is op de al bestaande groepen, maar ook meer mogelijkheden biedt. En deze mogelijkheden leveren een hogere transfer [5] op waardoor leerervaringen worden verhoogd en de opleiding beter kan aansluiten op de praktijk.

Wat zegt de praktijk?

Tijdens het onderzoek heb ik in de praktijk onderzocht of en welke samenwerkingsvaardigheden worden vergroot door het leren in een leerteam. Ik heb hiervoor leerteamleden en leerteambegeleiders geïnterviewd uit het kwalificerend deeltijdonderwijs op bachelor- en masterniveau. De leerteamleden zijn, naast hun studie, zelf werkzaam binnen het onderwijs of binnen een gerelateerde sector. Alle respondenten gaven aan een toegevoegde waarde te zien in het leerteam, waarbij het samen leren het vaakst werd genoemd. Ook het geven en ontvangen van feedback en het elkaar kunnen steunen werden vaak genoemd. Vervolgens ben ik ingegaan op het samenwerkingsgedrag op het werk. Vonden de respondenten dat hun samenwerkingsgedrag op het werk was veranderd door hun deelname in het leerteam? Het merendeel gaf aan dat ze anders of beter zijn gaan samenwerken. Omdat samenwerken een breed begrip is, heb ik de onderverdeling in verschillende vaardigheden gebruikt die gemaakt is voor het funderend onderwijs waarbij samenwerken als 21st century skill is aangemerkt [6]. Het grootste verschil zagen de respondenten in effectief kunnen communiceren. Ook hoog scoorde hulp kunnen vragen, geven en ontvangen. Verschillende rollen bij jezelf en anderen (h)erkennen is bij de helft van de respondenten verbeterd en bij een aantal is de vaardigheid kunnen onderhandelen en afspraken maken binnen een team versterkt. Niet of niet noemenswaardig verbeterd zijn, volgens de respondenten, de volgende vaardigheden: respect voor culturele verschillen, kunnen functioneren binnen heterogene groepen, een positieve en open houding ten aanzien van andere ideeën. De werkgevers die ik vervolgens hierover heb gesproken bevestigden deze resultaten.

Vooraf zei een leerteamcoach: “In de praktijk moeten ze veel samenwerken, het leerteam is ook oefenen in samenwerken.” Deze uitspraak blijkt met de resultaten uit met mijn onderzoek waarheid te zijn geworden.

Theorie en praktijk samengevat; conclusie

Uit de theorie blijkt dat het leerteam een volledige samenleergroep is, met meer mogelijkheden dan de meer bekende vormen van samenleergroepen. In kleine, vaste groepen wordt coöperatief en constructivistisch geleerd. Uit mijn explorerend praktijkonderzoek is aannemelijk gemaakt dat het leren in een leerteam een positieve invloed heeft op de transfer van de samenwerkingscompetentie, bestaande uit een zevental vaardigheden.

Mijn eindconclusie luidt dan ook: In een leerteam vermenigvuldig je het leren én het samenwerken.

Wilt u meer informatie over het leren in een leerteam of het hele onderzoek ontvangen? Neem dan per e-mail contact met mij op via het mailadres: maartje@maartjetraint.nl.

[1] Wenger (1998), Engeström & Middleton (1998); Caley (2000); Harris (2000) in Streumer (2015)

[2] Voogt & Pareja Roblin (2010)

[3] Alnuaimi e.a 2010, zoals beschreven in Weijling (2012)

[4] Grondleggers: Bruner, Dewey, Piaget & Vygotsky (in Valcke, 2010)

[5] Claas, Pouwer en Thijssen (1986) in Simons (1992)

[6] Thijs, Fisser & Hoeven (2014)